Stal Rzeszów herb klubuRzeszów reklamuje się jako miasto innowacji. Już w połowie zeszłego stulecia skonstruowano tam pierwszy polski motocykl żużlowy, a kilka lat później miejscowa Stal okazała się drużyną niedoścignioną dla rywali.


© Autor: Jakub Malicki

Wpis zaktualizowany w 2019 r., po tym, jak piłkarska spółka Stal Rzeszów SA zmieniła znak

Stolica województwa podkarpackiego to jeden z głównych ośrodków Doliny Lotniczej i dawna stolica polskiego żużla. Nic zatem dziwnego, że właśnie tam zbudowano jedyny polski motocykl żużlowy, słynny FIS (akronim Fedko-Iżewski-Stal łączy nazwiska twórców i nazwę klubu). Maszyna powstała w latach 1954-59, a jej produkcję rozpoczęły rzeszowskie Państwowe Zakłady Lotnicze. Konstrukcja silnika wzorowana była na brytyjskim JAP, a ramy powstały w Świdniku. Motocykl okazał się jednak niedoskonałym tworem i wkrótce zaprzestano jego produkcji.

Stal Rzeszów stadionŹródło: http://wczorajidzis.rzeszow.pl

Żużlowcy Stali awansowali do 1. ligi (zwanej obecnie Ekstraligą) w 1957 roku, czyli po upływie siedmiu lat od założenia sekcji. Debiut okazał się nieudany, już po sezonie drużyna spadła do 2. ligi. Sukcesy nadeszły w następnej dekadzie.

W 1960 roku ZKS Stal Rzeszów wywalczyła pierwsze drużynowe Mistrzostwo Polski, jako beniaminek 1. ligi. Rok później poprawili osiągnięcie, zdobyli drugi tytuł, a Florian Kapała został indywidualnym Mistrzem Polski (w 1962 roku obronił tytuł). W latach 1962 i 1963 Stal zajmowała drugie miejsce (srebrny medal) w rozgrywkach żużlowych, w 1963 zaś medal brązowy. Pierwszy okres świetności klubu zakończył się w 1969 roku, gdy żużlowcy spadli do 2. ligi.

Stal Rzeszów stadionStadion ZKS Stal w czasach PRL; Źródło: http://wczorajidzis.rzeszow.pl

W latach 60-tych także sekcja piłkarska należała do elity w kraju. Futboliści Związkowego Klubu Sportowego „Stal” debiutowali w 1. lidze w 1963 roku, w której występowali przez kolejne 10 sezonów. Najsłynniejszym wychowankiem „Żurawi” okazał się napastnik Jan Domarski, strzelec gola w epokowym meczu na Wembley (1-1 z Anglią w 1973 roku, jak wszyscy wiecie, dający awans na Mistrzostwa Świata). Od 1972 roku Domarski był jednak zawodnikiem Stali Mielec, dwukrotnego Mistrza Polski w latach 70-tych.

Rok 1975 był szczęśliwy dla rzeszowian. Po trzech latach w II lidze wywalczyli awans do ekstraklasy oraz zdobyli Puchar Polski. W tamtych pucharowych rozgrywkach pokonali m.in. Stal Mielec (2-0 w ćwierćfinale) oraz dwukrotnie (!) KS ROW Rybnik (2-1 w 1/8 oraz drugą drużynę KS ROW w finale rozgrywek). Mecz finałowy rozgrywany był na stadionie Cracovii, 15 000 ludzi obejrzało widowisko rozstrzygnięte w rzutach karnych (3-2, po dogrywce było 0-0).

W sezonie 1975/76 piłkarze Stali Rzeszów debiutowali w europejskich pucharach, gromiąc na wyjeździe 4-1 norweski Skeid Fotball w I rundzie Pucharu Zdobywców Pucharów. W rewanżu „biało-niebiescy” także wygrali strzelając 4 bramki (i nie tracąc żadnej).

Stal Rzeszów herb klubuW 1/8 finału silniejszy okazał się walijski Wrexham FC (0-2 na wyjeździe, 1-1 w Rzeszowie).

W 1976 roku „Żurawie” ostatni raz zagrali na boiskach ekstraklasy, po sezonie spadli do 2. ligi. Przez następne 30 lat rzeszowscy futboliści balansowali między II a III ligą (w 1998 roku spadli nawet do do IV ligi). W 1981 roku nastąpiła korekta nazwy klubu – na Zakładowy Klub Sportowy „Stal”. Drużyna sponsorowana przez WSK nie wróciła już do I ligi, najbliżej promocji była u schyłku współpracy z zakładem. W 1992 roku „Żurawie” zajęli 3. miejsce w tabeli grupy II, ustępując minimalnie Jagiellonii Białystok i Siarce Tarnobrzeg.

Historia znaku

Klub został utworzony w 1944 roku przez pracowników Państwowych Zakładów Lotniczych (fabryki produkującej silniki lotnicze, powstałej przed II wojną światową w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego). Początkowo istniała tylko sekcja bokserska w ramach Koła Sportowego przy Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OM TUR PZL Rzeszów).

OMTUR znakJak przy innych klubach wywodzących się z PPS-owskiej organizacji, dołączam poglądowo znak OMTUR (to nie był herb sportowy).

W 1945 roku utworzono w klubie sekcję piłki nożnej, rok później szachów, a w 1948 – tenisa stołowego. Podczas reorganizacji sportu klub trafił pod patronat Zrzeszenia Sportowego Stal. Otwarto kolejne sekcje, m.in.: żużlową, pływacką i siatkówki.

Stal herb zrzeszeniaPoczątkowo Stal posługiwała się znakiem zrzeszenia (monogramem „S” na prostokątnej tarczy z fragmentem koła zębatego – wkomponowanym nad nią).

Herb z żurawiem pojawił się prawdopodobnie w latach ’50 XX wieku i w niemal niezmienionej formie trwa do dzisiaj. Zawierał nietypowe – jak na tamte czasy – połączenie dwóch odcieni jednego koloru (błękitny i granatowy).

Stal Rzeszów herb klubuWersja ta zyskała wkrótce granatowy kontur wokół błękitnej tarczy, znajdziemy ją w różnej postaci na proporczykach z PRL-u.

Stal Rzeszów herb klubuOczywiście pamiątki z czasów PRL-u zawierają kilka jego wariacji, różniących się liternictwem czy kolorami, dlatego poszedłem tropem znaków wydanych na odznakach i porównałem z wersjami utrwalonymi na proporczykach.

Stal Rzeszów herb klubuNa odznakach występował znak z białym tłem (np. jubileuszowa odznaka z 1969 roku), proporczyki z lat 80-tych zawierają wersję widoczną po prawej – w jednym odcieniu niebieskiego, z białymi konturami między elementami znaku.

Stal Rzeszów herb klubuNa początku XXI wieku został opracowany znak ZKS Stal widoczny powyżej, który w 2004 roku zarejestrowano w Urzędzie Patentowym RP.

Stal Rzeszów herb klubuW 2012 utworzono spółkę akcyjną, która oficjalnie przejęła drużynę piłkarską grającą w II lidze (3. poziom rozgrywek). Pojawił się także znak z akronimem SA, który jednak według moich ustaleń nie był oficjalny. Logo, które zamieściłem powyżej z prawej należy do spółki Speedway Stal Rzeszów SA, utworzonej w 2006 roku przy okazji awansu do Ekstraligi żużlowej.

Ocena znaku [październik 2015 r.]

Pierwotnie wpis został opublikowany w październiku 2015 roku i ocenie poddany znak widoczny poniżej:

Stal Rzeszów herb klubuPisałem wtedy, że logo Stali Rzeszów wygląda atrakcyjnie, lecz wymagałoby drobnych poprawek.

Oryginalna tarcza, kompozycja kolorystyczna wyprzedzająca epokę flat design, nawet napisy grubą odmianą Helvetiki wydają się odpowiednio wpasowane w projekt. Jedynie łuk po lewej stronie (wg zasad heraldyki) wymagałby lekkiej korekty, także liternictwo mogłoby mieć bardziej indywidualny charakter.


Oryginalność

Czytelność

Precyzja wykonania

Liternictwo

Ponadczasowość formy

Średnia ocena: 4,2


Późniejsze zmiany znaku

Wiosną 2016 roku zgłosili się do mnie przedstawiciele ZKS Stal z pytaniem, czy mogę pomóc im wyrysować znak w profesjonalny sposób. Zmiany miały być kosmetyczne wobec obowiązującego znaku sekcji żużlowej, zaprezentowałem więc wersję jak na poniższej grafice:

Stal Rzeszów herb klubu

W Stali uznali jednak, że jaśniejszy odcień tarczy powinien być bardziej zbliżony do ultramaryny niż błękitu, stąd finalna wersja miała bardziej intensywny niebieski. Projekt jest używany przez żużlowców, piłkarze mieli własny (z dopiskiem SA).

Stal Rzeszów herb klubu

U progu 2019 roku piłkarska spółka ZKS Stal Rzeszów zaprezentowała nowy znak z jubileuszowym wieńcem (75-lecie klubu). Herb zyskał bardziej uproszczoną formę, napisy złożono modnym groteskiem.


Źródła:

*www.speedway.hg.pl
dostęp: 2016/05/10
** Historia Stali
dostęp: 2016/05/10